Je zal maar minister van Ruimtelijke Ordening zijn. Dan neem je dus de ene week het Manifest 2040 aan, waarin je wordt opgeroepen om van Nederland het gaafste land van de wereld te maken en amper twee weken later vernachel je de kust van datzelfde Nederland door je handen er van af te trekken en gemeenten en provincies verantwoordelijk te maken voor het behoud daarvan. Het lijken mij moeilijk te verenigen grootheden, maar Minister Schultz van Haegen kan het blijkbaar wel rijmen.
Persoonlijk ben ik een fan van de Belgische kust. Het is zo’n bizarre verzameling lelijkheid dat het weer mooi wordt. En het staat zo haaks op de aangrenzende kusten in Nederland en Frankrijk, dat je in ieder geval weet in welk land je bent. Ik ben ook niet bang dat onze kust verbelgt, dat is alleen al vanuit waterveiligheid totaal onwenselijk. De stad Oostende heeft bijvoorbeeld veel moeite om de zeedijken op te hogen, omdat er hotels en appartementencomplexen in de weg staan.
Nee, onze kust zal niet verbelgen, maar langzaam verrommelen. Zoals onze hele land langzaam verrommelt. Wie wil weten hoe dat er uitziet, hoeft alleen maar naar de rand van de gemiddelde Nederlandse stad te gaan en te genieten van het zoveelste lege bedrijventerrein. Of, beter nog, naar het platteland in Overijssel of Gelderland, waar het vrije uitzicht steeds vaker verpest wordt door grote boerderijen. Mooi voorbeeld is te vinden in het Ruimte voor de Rivier Project bij Deventer waar een enorme boerderij is gebouwd die daar mag staan omdat het officieel een natuurderij is. Won tal van architectuurprijzen, maar blijft een lelijke puist in een voorheen ongeschonden uiterwaardenlandeschap. En het allerbeste voorbeeld is natuurlijk het Groene Hart, dat door gemeenten, provincies én Rijk is opgehakt en opgevreten tot er alleen een papieren werkelijkheid overbleef.
De Nederlandse kust zal niet worden volgebouwd zoals in België. Het zal niet één groot Scheveningen of Zandvoort worden. Het wordt veel erger, het wordt een verzameling van zogenaamd bij de omgeving passende hotels en appartementencomplexen. Allemaal mooi weggewerkt in het landschap. Met gebruik van natuurlijke materialen en ontworpen door goede architecten. Sommige van die gebouwen zullen prijzen winnen en in jaarboeken komen. En dat is dan nog terecht ook. De Nederlandse kust wordt een smurrie van goede bedoelingen, waar je nergens meer ongezien kan rondstruinen. Dat is het ergste van het voornemen van de Minister, dat het geheel zoveel minder is dan de som der delen. En dat daar straks niemand voor verantwoordelijk is.
Goede discussie die Jan-Willem Wesselink hier opent.
Het hek is van de dam. Er wordt meer “Ruimte” (oppervlakten in huidig staatsbeheer of oppervlakten wetmatig beperkt in landgebruik) vrijgegeven voor “initiatief”, oftewel ondernemerschap.
– Deze verschuiving van centrale overheid naar kleinere overheden en bedrijven vindt ook plaats bij de overheidsdiensten, denk aan de zorgverzekering. –
Dit betekent dat er gebieden die de afgelopen jaren erg langzaam zijn veranderd, zoals het platteland en de kuststrook, nu een snelle ontwikkeling zullen krijgen.
Projectontwikkelaars en sommige ontwerpers (onderwie ik) wrijven hierbij in hun handen, want ontwikkeling/verandering betekent werk en de kans om iets geweldigs neer te zetten.
Ambtenaren, vooral in de provincies, krijgen er taken bij om de initiatieven te faciliteren. Waar eerst een duidelijk “no-go” stond tegen bouwen, staat de deur nu op een kier. Dat betekent een slepend case-naar-case polderprogramma, succes.
De tegenstanders, die ook tussen de eerstgenoemde groepen zitten, willen een leeg landschap. Met leegte bedoel ik een van oudsher onveranderd landschap zonder zichtbare inmengen van nieuw landgebruik. Deze leegte wordt beschouwd als authentiek, iets dat we erg missen in ons moderne bestaan.
We hebben met het manifest 2040 eindelijk weer een duidelijk visie met de Ruimtelijke Ordening. Nederland wordt geen authentiek tulpenmolentjeslandschap, maar een metropool. Innovatief en competitief op wereldschaal. En die metropool zal alle ruimte nog zorgvuldiger en efficiënter willen benutten dan voorheen, als een soepel lopende machine. Wat betekent dit voor het plaatje, het ansichtkaartje Nederland?
Ik besef me dat er tussen de druk draaiende radertjes van metropool-NL ook leegte nodig is. Een plek die rust biedt en bezinning, bijna spiritueel en zonder winstopmerk. Dit aspect “leegte” is niet opgenomen in het manifest 2040 en dat is inderdaad zorgerlijk. Maar juist dit geluid tegen de de bouwprogramma’s eist innovatie in het ontwerp. Denk aan de pasgeopende A4 Midden-Delfland. Een lang bevochten project dat nu, tegen absurd hoge kosten dat wel, verdiept in het veenpolderlandschap is aangelegd met lage lantaarnpalen om horizonvervuiling tegen te gaan. De polder zal niet hetzelfde zijn. Zo zullen er ook bouwinnovaties mogelijk zijn aan de ongeschonden delen van de kust. Zolang het tegengeluid zich nadrukkelijk laat horen kan het ontwerp zich erop aanpassen en kunnen we iets nieuws neerzetten dat de hele wereld nog niet eerder heeft gezien. Zo maken we van Nederland werkelijk de gaafste metropool.