SUMMERSCHOOL: MAAK HET RUHRGEBIED VEILIGER

Waar ging het over?

De summerschool werd 24, 25 en 26 februari 2016 gehouden in het Ruhrgebied. Initiatiefnemer was het Netwerk Ontwerp Veilige Omgeving dat als doelstelling heeft om ontwerpers externe veiligheid mee te laten nemen in hun ruimtelijk ontwerp. Alet van ’t Eind, trekker van het netwerk, is daarover helder: ‘Externe veiligheid wordt door ontwerpers vaak als een last gezien, terwijl de werkelijkheid laat zien dat het helemaal niet lastig of duur is.’ Dat bleek ook tijdens de summerschool waarbij de komende generatie ruimtelijk ontwerpers en bestuurders werden bijgeschoold. In zes groepen van vier zochten de deelnemers naar oplossingen op de vraag ‘Hoe maken we van het Ruhrgebied de veiligste stedelijke regio van Europa?’ Een schier onmogelijke oplossing die door veel deelnemers werd toegespitst op de bezochte casus: het Chemiepark Marl. Dit 6,5 km2 groot chemisch terrein ligt op steenworpafstand van de woonbebouwing van de gemeente Marl en is er ook sociaal en economisch mee verweven. Zo bezien is het, ook in de Nederlandse context een herkenbare casus.

Opzet van de Summerschool

Gedurende drie dagen boog een zeer gevarieerde groep van 24 deelnemers zich over de problematiek in het Ruhrgebied. Sommige deelnemers waren student, anderen waren reeds of pas net afgestudeerd. De young professionals werden gekenmerkt door vele verschillende achtergronden en studierichtingen, wat zorgde voor verschillende perspectieven op de casus.

Tijdens de drie dagen werd er hard aan de opdracht gewerkt. Op de eerste dag stond de ‘waarom-vraag’ centraal. Zowel het concept ‘veiligheid’ als het gebied zelf werden onder de loep genomen. Tevens werden de gemeente Marl en het Chemiepark Marl bezocht en waren er lezingen over het verleden en de toekomst van het Ruhrgebied en de Duitse en Nederlandse benadering van externe veiligheid. Zo werden de deelnemers in korte tijd bijgespijkerd over het onderwerp. Op de tweede dag begonnen de deelnemers procesmatig met het vormen van hun plannen. Er werd een hoofdvraag geformuleerd, die gedurende de dag werd omgevormd tot een concreet concept. Dit was een iteratief proces: door constante terugkoppeling en feedbackmomenten werden de plannen steeds concreter. Op de derde dag werden de plannen gepresenteerd aan een vakkundige jury en werd de winnaar gekozen.

Jan-Willem Wesselink, hoofdlaborant van het Kennislab voor Urbanisme, was onder de indruk van het enthousiasme van de groepen: ‘De meeste groepen hebben tijdens de driedaagse bootcamp in totaal niet meer dan 10 uur geslapen. De rest van de tijd werd er hard gewerkt. Ik heb hier kennis gemaakt met de stedenbouwkundige toekomst van Nederland.’

Gracht als win-win

De winnende groep (bestaande uit Matthijs Boeschoten, Marlieke Janssen, Simon Koetsier en Rani Temmink) koos met Ruhrgang voor een win-win situatie als oplossing. Woonbebouwing die te dicht bij het Chemiepark lag werd fasegewijs gesloopt en in het vrijgekomen gebied werd een gracht gegraven. Deze gracht krijgt een recreatieve bestemming en versterkt zo de lokale economie. Ook krijgt het Chemiepark hierdoor ruimte tot uitbreiding, wat een deel van de aanlegkosten dekt. De jury (bestaande uit Alet van ’t Eind (netwerk ontwerp veilige omgeving) Frank Bouman (Ministerie van I&M), Alex de Roos (Provincie Zuid Holland), Jan Polivka (TU Dortmund), Marc Schulten (SSR Dortmund) en Markus Schaffrath (Stadt Marl) prezen de integrale oplossing en de positieve impact van de oplossing. Juryvoorzitter Alet van ’t Eind: ‘De winnende groep laat zien dat ze echt oog hebben voor de problemen van verschillende stakeholders en verbinden deze op een hele positieve manier aan elkaar.’ De winnende groep won hiermee een cheque van 2000 euro, een artikel in het vakblad BT en deelname aan een burgemeestersreis die later dit jaar door het Netwerk Ontwerp Veilige Omgeving wordt gehouden.

Andere ontwerpen

De andere groepen kozen een andere benadering van het probleem. Zo zette Ruhr Sharing (Frank Gorissen, Ynke Hartsema, Geert Kievit en Naomi Milstein) ook in op het evacueren van een veiligheidszone, maar wilde die groep de vrijgekomen ruimte benutten voor het versterken van de chemiegerelateerde economie, waarbij wordt ingezet op nieuwe bedrijven én startups. De groep Freiheit Blijheid (Suzanne Bleijenberg, Emiel Heinsbroek, Jordy Stamps en Danique Wiertsema) benaderde het probleem vanuit de gemeente Marl dat een echt centrum ontbeert. De groep stelde voor via bottom-up planologie een nieuw centrum te ontwikkelen dat als een magneet kan werken op de bewoners van de gevaarlijke gebieden. De Nederlandse terp werd hierbij als metafoor gebruikt. Een vergelijkbare aanpak kozen Abi Hemya Jayasuriya Kaliamoorthy, Tibor Rongen, Durk van der Werf en Jorrit Zuidema, die echter niet voor bottom-up maar een meer traditionele planologische aanpak kozen in hun plan om een nieuw centrum te ontwikkelen. In het plan ‘Be Urban’ werd Zaanstad als voorbeeld getoond aan de gemeente Marl. Een hele andere aanpak kozen de mensen achter het plan Painting Communication, die inzetten op bewustwording door het schilderen van de veiligheidszones op de straten van Marl. Vrijwilig vertrek zal daarvan het gevolg zijn, volgens Rick Arendsen, Malini Klapper, Koen van der Gun en Matthijs Weggemans. Het project Safe Garden (van Bram Djajadiningrat, Dumain Malumba, Linda Peters en Karin Snel) deed op een bepaalde manier denken aan het winnende ontwerp. Maar hier was niet een gracht, maar een hoog gelegen tuin de scheiding tussen Chemiepark Marl en de stad Marl. Maar een hooggelegen tuin deed de Duitse juryleden teveel denken aan een muur. En daarmee hebben de Duitsers nog steeds slechte associaties. En zo leerden de deelnemers tot in de laatste minuut over cultuurverschillen tussen ontwerpers en veiligheidsmensen, maar ook tussen Nederland en Duitsland.